Het is mooi, maar is het kunst?

When the flush of a newborn sun fell first on Eden’s green and gold,  

Our father Adam sat under the Tree and scratched with a stick in the mold;  

And the first rude sketch that the world had seen was joy to his mighty heart,  

Till the Devil whispered behind the leaves: “It’s pretty, but is it Art?”

Ik kwam deze eerste strofe van een gedicht van Rudyard Kipling tegen in een boek dat gaat over hoe je naar kunst kan kijken*. Op zich al grappig, iemand schrijft tekst en ik lees die tekst en het gaat over kijken. Het kan echt leuk zijn om met anderen naar kunst te kijken en te delen wat je ziet. Iedereen merkt andere dingen op of beschrijft ze net even anders dan ik. Dert ziet meestal veel meer details in een schilderij dan ik, blijft er meestal ook langer naar kijken. Maar als er geroepen wordt: ‘dat is toch geen kunst!’, is voor mij de lol van het kijken er snel af.  Het intrigeert mij waarom de vraag, of iets als dan geen kunst is, tot zulke emotioneel beladen discussies leidt.

Dat een kunstenaar zelf bang kan zijn voor de mening van anderen, lijkt mij logisch.  Ook dat beschrijft Kipling met een kwinkslag: ‘The first of his race to care a fig for the first, most dread review.’ Maar de hele discussie: of iets al dan geen kunst is, vind ik een vreemde discussie. Waarom zou ik me druk moeten maken over het feit dat wat ik kunst vind, door ander geen kunst genoemd wordt. Of andersom.

Een foto is geen schilderij

Museumbezoekers staan gemiddeld negen seconden voor een schilderij. En dat zijn dan dus waarschijnlijk mensen die in de schilderijen geïnteresseerd zijn, anders bezochten ze geen in een museum. Via Facebook, Pinterest of Flickr laten we elkaar zien wat we mooi vinden. Het voordeel maar ook het nadeel van nieuwe media is dat  je makkelijk foto’s kan delen. Maarja: de plattegrond bekijken is niet hetzelfde als in het gebied wandelen. In een schilderij van Rothko zitten veel, heel veel lagen verf en dat zie je als je er voor staat. Daar blijf je vanzelf wel langer staan dan negen seconden. Het leven in een schilderij van Rothko is onzichtbaar op een foto. Een schilderij van Rothko moet je zien, in het echt. En inderdaad, het plaatje op de foto, dat kan je zelf ook, en je kind waarschijnlijk nog beter. Maar als ze inderdaad hetzelfde effect kan bereiken met haar schilderij, dan is zou ik haar heel snel, heel veel te laten schilderen en zelf ophouden met werken.

Kunst moet moeilijk zijn

Het lijkt wel of een soort gevaar schuilt in het idee dat er kunst is die je misschien niet begrijpt en niet op voorhand mooi vindt. Het voelt alsof échte kunst iets is dat je als kijker direct moet raken. Zonder dat je iets weet over de maker of over de achtergrond ervan. In ieder geval binnen 9 seconden. En dat de kunstenaar er heel hard voor heeft moeten werken. Maar het moet ook weer niet te makkelijk zijn, zoals Nijntje of een soepblik van Andy Warhol, dat is kinderachtig.

Terwijl er achter een schilderij van Piet Mondriaan veel denkwerk, vakmanschap en uren experimenteren zit. Dat zie je er niet aan af, nee. En Anton Heijboer tekende veel kippen op een dag. Daar kan de plofkipindustrie nauwelijks tegenop.  

Rustig blijven kijken

Met kunstwerken is het misschien net als met mensen: sommigen zijn leuk en makkelijk en anderen zijn moeilijk. Voor interessante mensen heb ik meer geduld nodig en er zijn mensen die ik echt nooit ga begrijpen. Soms zijn ze prachtig en soms niet zo erg mooi. Ik kan niet met iedereen even goed overweg. Van mijn moeder heb ik geleerd om toch zo min mogelijk te oordelen over mensen, hoewel ik dat behoorlijk lastig vind. Op aanraden van Mieke Boon** probeer ik zonder een oordeel naar kunst te kijken. En dat is lastig! Het duivelse stemmetje blijft stom, en voor ik het weet, besteed ik net iets meer dan 9 seconden aan een kunstwerk. Dus voordat we er leuk over gaan discussiëren, stel ik voor dat we meer tijd nemen om te kijken.

Naar kunst.

En mensen.

Site met het hele gedicht van Kipling: https://www.poets.org/poetsorg/poem/conundrum-workshops

* Alberto Manguel, Kunstlezen, over het kijken naar beeldende kunst, Uitgeverij Ambo, 2002.

** Mieke Boon en Peter Hank Steenhuis, Filosofie van het kijken, Lemniscaat, 2010

De artikelen uit het boek zijn in Trouw gepubliceerd:

https://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1578446/2004/11/27/Filosofie-van-het-kijken-Gevoel-voor-kunst-kun-je-leren.dhtml

Jacqueline Nijland-Potter schrijft over de belevenissen in de kunsthandel van Dert Nijland Fine Arts. Haar echtgenoot Dert Nijland adviseert over kunst en koopt de kunst in. Door samen de inkopen te beschrijven en achtergrond-informatie van de kunstwerken en over de kunstenaars te zoeken, leert Jacqueline steeds meer over kunst.